Uçak gemileri, modern denizcilikte yalnızca askeri gücü değil, aynı zamanda bir ülkenin siyasi ve ekonomik nüfuzunu da yansıtan stratejik unsurlardır. Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa ve Rusya gibi ülkeler için uçak gemileri, küresel ölçekte etki alanı yaratmanın temel araçlarıdır. Bu bağlamda Çin’in ilk uçak gemisi Liaoning, ülkenin deniz gücünün dönüşümünde sembolik bir dönüm noktası olmuştur.
Arka Plan
Çin’in uçak gemisine sahip olma arzusu, 20. yüzyılın ortalarına kadar uzanır. Soğuk Savaş döneminde Çin Halk Cumhuriyeti, deniz gücünü kıyı savunmasına odaklamış, geniş okyanuslarda etkinlik kurma düşüncesini uzun süre geri planda tutmuştur.
Ancak 1980’li yıllardan itibaren Çin’in ekonomik büyümesi ve enerji kaynaklarına erişim ihtiyacı, ülkeyi denizlerde daha etkin bir varlık göstermeye zorladı. Uçak gemisi fikri, tam da bu stratejik gereksinimlerin ürünü olarak yeniden gündeme geldi.
Bu süreçte, Çin ilk denemelerini Sovyetler Birliği’nden satın alınan ve eğitim amaçlı kullanılan küçük çaplı gemiler üzerinde yaptı. Asıl dönüm noktası ise 1990’lı yıllarda, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından yaşandı.
Liaoning’in Satın Alınma Süreci
Bugün Liaoning adıyla bilinen uçak gemisi, aslında Sovyetler Birliği’nin Admiral Kuznetsov sınıfı uçak gemilerinden biri olan Varyag’dır. Geminin inşası 1985’te Ukrayna’daki Nikolayev Tersanesi’nde başlamış, ancak Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle birlikte yarım kalmıştır. 1991 itibarıyla yaklaşık %70 oranında tamamlanmış olan Varyag, Ukrayna tarafından atıl durumda tutulmuş ve nihayetinde satışa çıkarılmıştır.
1998 yılında, gemi Çin’deki bir şirket aracılığıyla “Makao’da yüzer kumarhane yapılacağı” gerekçesiyle 20 milyon dolar karşılığında satın alındı. Ancak bu açıklama, geminin gerçek amacını gizlemek için kullanılan bir diplomatik manevraydı. Varyag’ın Ukrayna’dan Çin’e gidebilmesi için geçmesi gereken ilk ve en önemli eşik İstanbul ve Çanakkale Boğazları’ydı. Dümensiz ve makinasız olan geminin boğazları kapatması ihtimalinden dolayı dönemin Türk hükümeti, gemini geçişini engelledi. Çin, muhtemel bir kaza durumuna karşı 1 milyar dolarlık teminat mektubu ve Türkiye’den Çin’e yıllık 1 milyon turist vaat etti. 16 ay süren pazarlığın ardından Varyag, 1 Kasım 2002 günü 6 saatte İstanbul Boğazı’ndan geçti. Ertesi gün de Çanakkale Boğazı’ndan çıkarak Türkiye macerasını tamamladı.
Geminin dümensiz ve motorsuz olmasından dolayı Süveyş Kanalı’ndaki gerçekleşecek bir kazanın kanalı haftalarca, belki de aylarca kapatma ihtimaline karşı Mısır, Varyag’ın geçişine izin vermedi. Cebel-i Tarık’tan geçen gemi Ümit Burnu’nu dolaşarak Çin’e götürüldü.
Geliştirme ve Modernizasyon
Çin, Varyag’ı teslim aldıktan sonra gemiyi modernize etmeye girişti. Bu süreç, yalnızca bir geminin donatılmasından ibaret değildi; aynı zamanda Çin’in denizcilik mühendisliği, uçak gemisi operasyonları ve havacılık teknolojisi konularında ciddi bir bilgi birikimi edinmesini sağladı. 2005 yılından itibaren, gemi Dalian Tersanesi’nde kapsamlı onarımlara ve yeniden inşa çalışmalarına tabi tutuldu. Motor sistemleri, radar donanımları, uçuş güvertesi ve iç yaşam alanları modern standartlara uygun şekilde elden geçirildi. Geminin uçuş güvertesi, sabit kanatlı savaş uçaklarının kalkış ve inişine uygun biçimde tasarlandı.
2012 yılında gemi, resmen Çin Halk Kurtuluş Ordusu Donanması’na katıldı ve “Liaoning” adını aldı. Liaoning, Çin’in sahip olduğu ilk tam teşekküllü uçak gemisi unvanını kazanarak tarihe geçti.
Liaoning, yaklaşık 300 metre uzunluğa ve 70 binden fazla ton deplasmana sahip büyük bir savaş gemisidir. Gemi, J-15 tipi savaş uçaklarını taşıyabilmekte, ayrıca helikopterler ve diğer destek araçları için de platform görevi görmektedir.
Ski-jump tarzı kalkış rampası sayesinde sabit kanatlı uçakların havalanması sağlanmaktadır. Tam kapasiteyle kullanıldığında Liaoning’in 30’dan fazla hava aracını taşıyabildiği tahmin edilmektedir. Gemi, modern radar ve hava savunma sistemleriyle donatılmış, ancak esas görevi bağımsız bir savaş platformundan çok, eğitim ve tecrübe kazanımına odaklanmıştır. Liaoning, Çin’in uçak gemisi operasyonları konusundaki ilk ciddi deneyim alanıdır. Uçak gemisi güvertesinde iniş ve kalkış eğitimi, filo koordinasyonu, bakım-onarım süreçleri gibi alanlarda Çin Donanması önemli bir tecrübe kazanmıştır.
Geminin modernizasyon süreci, Çin’in gemi inşa teknolojisi ve havacılık mühendisliğinde ilerlemesini hızlandırmıştır. Liaoning, daha sonra tamamen Çin yapımı olan Shandong (CV-17) ve geliştirilmekte olan Fujian (CV-18) gibi uçak gemilerine zemin hazırlamıştır. Uçak gemisi varlığı, Çin’in özellikle Güney Çin Denizi’nde ve Tayvan Boğazı’nda askeri caydırıcılığını artırmıştır. Liaoning, bölgesel güç projeksiyonu bakımından Çin’e ciddi bir avantaj sağlamaktadır.
Bir ülkenin uçak gemisine sahip olması, küresel algıda o ülkenin “büyük güç” statüsünü pekiştirir. Liaoning, Çin’in yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda askeri ve diplomatik bakımdan da yükselişinin sembollerinden biri olmuştur. Çin kamuoyu açısından Liaoning, ulusal gururun bir göstergesi olmuştur. Yerli basında ve kamuoyunda uçak gemisinin tanıtımı, ülkenin modernleşme yolunda attığı önemli adımlardan biri olarak değerlendirilmiştir.
Liaoning (Tip 001) Teknik Özellikleri:
- Uzunluk: 304,5 metre
- Genişlik (en): 75 metre
- Draft: 8,97 metre
- Deplasman (tam yükte): Yaklaşık 58.600 ton – 67.500 ton
- Tahrik sistemi: Buhar türbini ile çalışan 8 kazanlı, 4 türbinli
- Azami hız: 29 knot (yaklaşık 54 km/sa)
- Menzil: 3.850 deniz mili (yaklaşık 7.130 km) / 18 knot hızda
- Mürettebat: 1.960 (gemi personeli) + 626 (hava grubu) + 40 (komuta merkezi personeli) ≈ toplam 2.600-3.000 kişi
- Uçuş güvertesi tipi: Ski-jump rampalı (açılı kalkış rampası, katapult yok)
- Uçuş güvertesi uzunluğu: Yaklaşık 270 metre
- Hava filosu kapasitesi: 40 civarı hava aracı (Su-33 türevi J-15 savaş uçakları, Z-18 ve Ka-31 helikopterleri)
- Savunma sistemleri:
- 3 × Type 1130 CIWS (11 namlulu yakın hava savunma sistemi)
- 3 × HQ-10 kısa menzilli hava savunma füzesi sistemi
- Anti-denizaltı roket sistemleri (RBU-1200 benzeri)
- Radar ve sensörler:
- Tip 346 AESA radar sistemi
- Tip 382 3D hava arama radarı
- Çeşitli hedef tespit ve yönlendirme radarları
