Nordenfelt Denizaltıları ve İlk Türk Denizaltıları ~ Mavi Vatan

1880’lerin başında İngiliz rahip, mühendis William Garrett, geçmişte yaptığı denizaltı tecrübelerinden yola çıkarak İsveçli iş adamı ve sanayici Thorsten Nordenfelt’in finansman sağlamasıyla yeni denizaltılar yapmaya başladı. William Garrett 1870’lerde İngiltere’de iki denizaltı yapmıştır. İlk yaptığı denizaltı olan Resurgan I isimli denizaltının pratikte kullanımı imkansız olduğu için Resurgan II isimli denizaltıyı yapmıştır. Resurgan II, selefine göre kullanımı daha uygun olduysa da gösteri dalışındayken batması denizaltı için olumsuz düşüncelerin doğmasına neden olmuştur.

*Nordenfelt I Denizaltısı ve (ayaktaki kişi) William Garrett*

1882-1885 yılları arasında İsveç-Stockhlom’de (projeyi finanse etmesinden ötürü) Nordenfelt I isimli denizaltıyı inşa eden Garrett ve Nordenfelt, 35 ülkeden gözlemciyi Ağustos 1885’te İsveç’te yapılacak gösteriye davet etti ve Osmanlı İmparatorluğu adına Berlin Ateşemiliterliği’nden Bnb. Halil Bey, gösteriye iştirak etmiştir. Nordenfelt’in açıkladığı denizaltı bilgileri ile mevcut denizaltı arasında çok büyük farklar olduğunu ve denizaltının savaşabilecek duruma getirilebilmesi için alımında ödenecek 9000 £ (İngiliz Sterlini)’a ek olarak daha fazla ödeme yapılması gerektiğini belirten Bnb. Halil Bey, denizaltı hakkında detaylı ve olumsuz görüş bildiren rapor yazmıştır. Nordenfelt ikinci denizaltının sipariş verilmesi durumunda denizaltının fiyatının 8000 £’a düşebileceğini belirtmiştir.

Denizaltının henüz çok yeni olması hasebiyle kullanan mürettebatın bilgisiz ve tecrübesiz olması denizaltının tam manasıyla gösteri yapmasını kısıtlamıştır. Nordenfelt her ne kadar mürettebatın su altında 6 saat kalmasının mümkün olacağını ve 3,5 dakika dalış yapabileceğini öne sürse de buhar motorundan çıkan 40^o’lik sıcaklık ve karbonmonoksit gazı mürettebatı ciddi manada olumsuz etkilemiştir.

Gösteri sonrasında Birleşik Krallık denizaltıya ilgi gösterdiğin beyan ettiyse de Yunanistan Krallığı erken davranarak Nordenfelt I’i Peiraieus (Pire) adıyla satın almıştır. İsveç’te demonte edilen Nordenfelt I, gemiyle Pire’deki Ifaistos Makine Fabrikaları’na getirilerek birleştirilmiştir. Nisan 1886’da Yunan Donanmasına resmi katılımı yapılmıştır ve Yunanlılar birkaç kez dalış denemesi yapmıştır. Yapılan denemelerde denizaltının su altında dengesiz seyrettiği gözlemlenmiştir ve savaşma durumunun olmadığı anlaşılmıştır. Kısa sürede kenara atılan Nordenfelt I, 1901’de envanterden düşülmüş ve parçalanmıştır. Nordenfelt I’in istenileni verememesi Yunanistan’ı denizaltılardan uzaklaştırmıştır ve 1911 yılına kadar herhangi bir girişim yapılamamıştır.

Nordenfelt I’in Teknik Özellikleri:

Uzunluk: 19,5 metre,
Genişlik: 2,7 metre,
Derinlik: 3,3 metre,
Tonaj: 56 ton,
Hız: Maksimum 9 knot (16 km/s),
Mürettebat: 3,
Menzil: Su üstünde 160 mil (257 km), su altında 15 mil (28 km),
Dalış Derinliği: Maksimum 15 metre,
Su Altında Kalma Süresi: Maksimum 3,5 dakika,
Silahlar: Baş tarafında bir adet 35,5 cm (14 pus) Whitehead torpido kovanı ve komutan tarafından kullanılan bir adet 25,4 mm seri atışlı Nordenfelt topu,
Tahrik: 100 hp’lik kömürle çalışan buhar motoru.

İlk Türk Denizaltıları ve Denizaltıcıları

Yunanistan’ın Nordenfelt I aldığı haberi Osmanlı İmparatorluğu’nda infial yaratmıştır. Henüz çok yeni olan bu silahın başarılı olup Osmanlı Donanması için tehdit oluşturmasına kesin gözüyle bakılırken hemen İsveç Seferliği üzerinden Nordenfelt ile denizaltı görüşmeleri başlatılmıştır. Denizaltı alım talebinde sadece Yunanlıların değil Rusların da etkili olduğu görüşü hakimdir. Ek olarak Bahriye Nezareti’nin de 93 Harbi sırasında Tuna Nehri’nde cereyan etmiş çarpışmalardan sonra yeni ve güçlü silahlar için girişimlere başladığı bildirilmiştir.

*Nordenfelt II Denizaltısının Denize İndirilme Töreninden-6 Eylül 1886*

Ocak 1886’da Nordenfelt ile yapılan anlaşma ile 11000 £ karşılığında Nordenfelt II ve Nordenfelt III isimli iki adet kardeş denizaltı satın alınmıştır. Birleşik Krallık-Barrow’daki Vickers Tersanesi’nde üretilen Nordenfelt II, parçalanarak gemilerle Mayıs ayında İstanbul’daki Tersane-i Amire’nin Taşkızak Tersanesi’ne getirilmiştir. Nordenfelt II, Nordefelt’in mühendislerinin gözetiminde Osmanlı işçileri tarafından birleştirilmiştir. İngiltere’de üretilmemiş ve denizaltıya uygun olmayan cıvata, somun gibi parçalar Taşkızak’ta üretilmiştir. Denizaltıların finansmanı Hazine-i Hassa (Padişahın özel gelir ve giderlerine bakan teşkilat) tarafından sağlanmıştır. 6 Eylül 1886 tarihinde Haliç’te denize indirilen Nordenfelt II, 7 Şubat 1887 günü her biri 20 saniyelik 3 dalış icra etmiştir. Birleşik Krallık-Chertsey’deki Des Vignes Tersanesi’nde inşa edilen Nordenfelt III denizaltısı, 4 Ağustos 1887 tarihinde Haliç’te suya indirilmiştir.

*Nordenfelt II veya Nordenfelt III Denizaltısı Taşkızak Tersanesi’nde Yapım Aşamasındayken*

24 Mart 1888 tarihinde iki denizaltı da Osmanlı Donanmasına katılmıştır. İngiliz denizaltı mucidi William Garrett’a fahri Binbaşı ünvanı verilmiştir. Katılımdan kısa bir süre sonra Nordenfelt II’nin ismi ‘Abdülhamid’ olarak; Nordenfelt III’ün ismi de ‘Abdülmecid’ olarak değiştirilmiştir. Abdülhamid denizaltısına seçilen Kaptan Yzb. Halil (Develioğlu-ö.1933) Bey, Makine Ön Yzb. Mahmutpaşalı Ali Bey, Makine Yzb. İzmitli Şerafettin Bey, Makine Tğm. (Mülazım) Hasköylü Mehmet Efendi ve Ateşci Musa Çavuş Türk tarihinin ilk denizaltıcıları olmuşlardır.

1888 yazında Yzb. Halil Bey idaresindeki Abdülhamid denizaltısı Boğaz’da yaptığı gösteri sırasında su üzerindeki bir gemiyi batırarak Dünya üzerinde bir gemi batıran ilk denizaltı olmuştur.

Nordenfelt III’ün de ilk komutanı Yzb. Tahir Bey ve ondan sonra da Zeyrekli Yzb. İsmet Bey olmuştur. Denizaltı mürettebatları savaşlarda üstün cesaret ve yüksek başarı göstermiş torpidobot personellerinden oluşmuştur.

*Nordenfelt II (Abdülhamid) Denizaltısı-İstanbul/Haliç’te*

*Nordenfelt Whitehead 35,6 mm Torpidosu*

Osmanlı İmparatorluğu’nun iki adet yeni denizaltı alması birçok ülke tarafından ilgi ile takip edilmiştir. 1887 yılı ortalarında Taşkızak Tersanesi’nde ceket düğmesinden mikrofilmler ile denizaltıları fotoğraflamaya çalışan bir casus tespit edilmiştir. Aidiyeti bilinmeyen casus, ertesi gün idam edilmiştir.

*Nordenfelt II ve III Denizaltılarının Bir Casus Tarafından Fotoğraflanması, Smithsonian Institution (1887)*

Hizmete girişlerinden kısa süre sonra ciddi performans, bakım ve denge sorunları yaşanan denizaltılar kısa süre sonra Sütlüce’de yapılan denizaltı kızaklarına bırakılmıştır. 1910’da envanterden düşülen denizaltılar, Birinci Dünya Savaşı başında Alman danışmanlarca kıyı savunmasında kullanılmak maksatlı düşünülmüş fakat korozyonun gemileri ciddi yıprattığı anlaşılınca bu fikirden vazgeçilmiştir. 1921’de hurdaya ayrılmışlardır.

*Yüzmekte Olan Abdülhamid veya Abdülmecid Denizaltısı*

Nordenfelt II ve III’ün Teknik Özellikleri:

Uzunluk: 30.5 metre,
Genişlik: 6 metre,
Tonaj: 100 ton,
Hız: Satıhta 6 knot (11 km/s), dalışta 4 knot (7 km/s),
Mürettebat: 1 güverte subayı, 3 makine subayı ve 1 silah sorumlusu er olmak üzere toplam 5,
Dalış Derinliği: Maksimum 49 metre,
Tahrik: Kömürle çalışan 250 hp’lik buhar motoru,
Silahlar: 2 adet 5,6 metre uzunluğunda 35,6 cm Whitehead torpidosu ve 2 adet 35 mm seri atışlı Nordenfelt topu.

Nordenfelt’in başarısız olmasından sonra ilk kez Ekim 1904’te denizaltı için girişimde bulunan Bahriye Nezareti, aralarında Rauf Bey’in (Orbay) de olduğu bir heyeti İngiltere’ye ve ABD’ye göndermiştir. İngiltere’deki ziyaretten hiçbir sonuç çıkmazken ABD’ye yapılan ziyaret sonrasında heyet, Holland tip denizaltı alınması yönünde rapor yazmıştır. Rapora yönelik hiçbir girişimde bulunulmamıştır. Ocak 1910’da 4 Bahriyeli subay Avrupa’ya denizaltıcı eğitimine gönderilmiştir. Subaylar kurslarının bitiminde yaptıkları ziyaretler ile Fransa’dan denizaltı alınması yönünde rapor yazmıştır ve 1914’te Fransa’dan iki adet denizaltı sipariş verilmiştir. Ne yazık ki denizaltılar Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa girmesiyle teslim edilmemiş ve Fransız Donanmasına alınmıştır. Birinci Dünya Savaşı sırasında her ne kadar Almanya’ya personel gönderilmiş ve bazı İtilaf denizaltıları ele geçirilmiş olsa da (Turquoise (Q-46)-Müstecip Onbaşı) Türk denizaltıcılığının ilerlemesini imkan tanıyacak gelişmeler yaşanmamıştır. Türk Donanmasına Nordenfelt denizaltılarının girişinden 40 yıl sonra, 1928 yılında ilk denizaltılar (Birinci İnönü-İkinci İnönü) katılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun Nordenfelt denizaltılarını 1888’de hizmete almasından sonra Fransa 1899’da, ABD 1900’de, Birleşik Krallık 1901’de, Japonya 1904’te, Almanya ve Hollanda 1906’da ve Norveç 1909’da ilk denizaltılarını envanterlerine katmıştır. (Daha öncesinde bu ülkelerde bazı bazı çalışmalar yapılmıştır fakat modern denizaltılar çok sonradan hizmete girmiştir.

Nordenfelt I, II, III’ün satış başarıları Dünya genelinde büyük yankı uyandırınca Rusya da denizaltı almak için harekete geçmiştir. 1887 yılında Nordenfelt, önceki üç denizaltıdan edindiği kazanımlarla Nordenfelt IV’ü tasarlamış ve Rusya’ya satmıştır. Mart 1887’de Barrow Shipbuilding’te kızağa konan Nordenfelt IV, Southampton’daki testlerinin ardından Eylül 1888’de Rusya’ya gitmek için yola çıktı. Diğer gemilerden farklı olarak Nordenfelt IV, yüzdürülerek Rusya’ya gidecekti. 18 Eylül 1888 günü Danimarka-Jutland açıklarında karaya oturan Nordenfelt IV, Rusya’ya hiç teslim edilmedi. Rusya’nın hiçbir ödeme yapmaması Nordenfelt’i oldukça zora soktu ve denizaltı programı bitirildi.

*Rusya İçin Üretilmiş Nordenfelt IV Denizaltısı*

Nordenfelt IV’ün Teknik Özellikleri:

Uzunluk: 38.10 metre,
Genişlik: 3.65 metre genişlik,
Tonaj: 245 ton,
Tahrik: Kömürle çalışan 1200 hp’lik çift buhar genişlemeli iki adet buhar motoru,
Mürettebat: 9,
Silahlar: 2 adet 35.6 mm Whitehead torpidosu ve 2 adet 35 mm Nordenfelt topu,
Menzil: 1000 mil (1600 km).

Kaynaklar: