Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla Ukrayna’ya Rusya’dan sonraki en büyük silah envanteri kalmıştır. Ukrayna’ya kalan silah envanteri birçok açıdan göz doldursa da Ukrayna için imkansızı temsil etmekteydi. Her ne kadar ekipman Ukrayna’da kalmış olsa da kökeni SSCB’deydi ve uçağın, geminin Ukrayna’nın elinde olması tek başına yeterli gelmemekteydi. Bu platformların etkin idamesi için ayda milyarlarca Grivna harcama yapılması gerekiyordu ki böyle bir ekonomik yeterlilik Ukrayna’nın elinde kesinlikle bulunmamaktaydı.
Donanma:
SSCB’de donanmanın büyük deniz platformlarını üretebilecek tersaneler bugünün Ukraynası’nda bulunmaktaydı ve Ukrayna kurulduktan sonra topraklarında kalan birçok tersaneyi kendi bünyesine aldı. Haliyle bu tersanelerde yapılmakta olan platformlar da Ukrayna’ya kaldı. Yeni kurulan Rusya’nın yarım kalan platformları tamamlamaya gücü yetmediğinden ötürü platformlar üzerindeki tek söz sahibi Ukrayna oldu.
Project 1164 Slava (Atlant) Sınıf Amiral Lobov (Ukrayna) Güdümlü Füze Kruvazörü:
1983’te Mykolayiv Tersanesi’nde yapımına başlanan Amiral Lobov güdümlü füze kruvazörü, 1990 yılında denize indirildi. Amiral Lobov’un denize indirilmesinden kısa bir süre sonra bütçe kısıtlamaları nedeniyle yapımı durduruldu. %75’i tamamlanan gemi 1 Ekim 1993 tarihinde Ukrayna’ya kaldı ve Ukrayna, gemiyi tamamlamak için 1994’te ekip oluşturdu. Geminin adı sonradan Ukrayna olarak değiştirildi. Kurulan ekiplerle geminin yapımı bir süre daha devam ettirildi fakat Ukrayna’nın içinde bulunduğu ekonomik bunalım yapımın durdurulmasına neden oldu. İkinci ekiplerle yapılan yapım faaliyetinde geminin %95’i tamamlanmıştı.
1998’de Ukrayna Devlet Başkanı Leonid Kuçma, bizzat emir vererek geminin tamamlacağını duyurdu fakat 3 ay sonra dönemin Ukrayna Savunma Bakanı Oleksandr Kuzmak, geminin Ukrayna’nın savunma temelli doktrinlerine aykırı olduğunu ve Ukrayna’nın bu denli büyük ve maliyetli gemilere ihtiyacı olmadığını belirterek gemideki bakım ve onarım ekiplerini çıkardı.
2010’larda Rusya gemiyi almak için görüşmeler yürüttü ve 2013’te 1 milyar Rus Rublesi (31.4 milyon $-2013) karşılığında gemiyi satın almayı teklif ettiği iddia edildi. Gemi Rusya’ya satılmazken zaman zaman Brezilya, Çin ve Hindistan’ın da adı gemi için geçmiştir. Aralık 2017’de Ukrayna, gemiden tamamen vazgeçtiğini duyurdu. Ocak 2021’de Ukrayna Bakanlar Kurulunda Mykolayiv Tersanesi’nin rıhtımında çürümekte olan Ukrayna güdümlü füze kruvazörünün hurda olarak satılması için karar alındı. Gemi halen Mykolayiv’de çürümektedir.
Ukrayna Güdümlü Füze Kruvazörü’nün Teknik Özellikleri:
- Uzunluk: 186 metre
- Genişlik: 21.5 metre
- Ana Tahrik: 2 adet M70 gaz türbini, 4 adet M90 buhar türbini, 4 adet M8KF gaz türbini toplam 108.000 hp
- Standart Deplasman: 9.380 ton
- Maksimum Deplasman: 11.949 ton
- Maksimum Hız: 32 knot (59 km/s)
- Mürettebat: 66 subay ve 419 denizci olmak üzere 485
- Silah Sistemler: 1 adet AK-630 baş topu, 16 (8×2) adet P-1000 Vulcan gemisavar seyir füzesi, 64 (8×8) adet S-300F hava savunma füze sistemi ve 40 (2×20) adet Osa-M hava savunma füze sistemi, 6 adet AK-630 CIWS, 2×12 RBU-6000 anti-denizaltı roketi, 10 adet (2×5) 533 mm torpido tüpü
- Helikopter: 1 adet Ka-27 deniz helikopteri
Project 1143.7 Sınıf Ulyanovsk Nükleer Tahrikli Ağır Uçak Gemisi Kruvazörü:
1988’de Karadeniz Tersanesi’nde kızağa konan Ulyanovsk nükleer tahrikli ağır uçak gemisi kruvazörü, SSCB’nin ilk mavi-su donanması (blue-water navy) uçak gemisi örneği teşkil etmekteydi. Gemi birçok açıdan ABD Donanmasındaki Forrestal sınıfı süper uçak gemileri ile benzerlik (itki, tonaj, hava aracı kapasitesi) göstermekteydi. Ulyanovsk Sovyet Donanması için ilk olacak birçok sistemi ve aracı bünyesinde barındırmaktaydı.
Amerikan Northrop Grumman E-2 Hawkeye havadan erken uyarı ve kontrol (AWACS) uçağı ile çok büyük benzerlik taşıyan Yakolev üretimi Yak-44 AWACS’ın Ulyanovsk’da kullanılması planlanmaktaydı. Yak-44’ün Ulyanovsk’tan fırlatılabilmesi için 2 adet buharlı mancınık sistemi gövdede bulunacaktı.
Kasım 1991’de Rusya gemiye olan finansmanı kesti ve Şubat 1992’de Ukrayna tersaneyi almasıyla birlikte %40’ı tamamlanmış Ulyanovsk’un hurdaya çıkarılmasına karar verdi. Hurda ihalesini Amerikan US Steel Rcycling şirketi tonu 150 $’dan (toplam hurdanın 33.000 ton olduğu belirtilmektedir. Böylece yaklaşık 5 milyon $’a) Ulyanovsk’u satın aldı ve Şubat ayında başlayan parçalama faaliyeti ekim ayında sona erdi. Böylece dünyanın Amerikan uçak gemilerinden sonraki ilk nükleer tahrikli uçak gemisi tarihten silinmiş oldu.
Ulyanovsk Nükleer İtkili Ağır Uçak Gemisi Kruvazörü’nün Teknik Özellikleri:
- Uzunluk: 321.2 metre
- Genişlik: 83.9 metre genişlik, 75.5 metre güverte genişliği
- Ana Tahrik: 4 adet her biri 30 MW güç üreten KN-3 nükleer reaktör ve 4 adet OK-900 buhar türbini
- Standart Deplasman: 62.000 ton
- Tam Yüklü Deplasman: 75.000 ton
- Maksimum Hız: 30 knot (55km/s)
- Mürettebat: 2300 gemi ve 1500 havacılık personeli olmak üzere 3800
- Sabit Kanatlı Hava Araçları: 44 adet Su -33 veya Mig-29K savaş uçağı, 6 adet Yak-44 AWACS,
- Döner Kanatlı Hava Araçları: 16 adet Ka-27 ASW helikopteri ve 2 adet Ka-27PS arama-kurtarma helikopteri olmak üzere
- Toplam Hava Aracı: 68
- Silah Sistemleri: 12 adet P-700 Granit gemisavar seyir füzesi,
- Öz Savunma: 24 adet 9K330 Tor hava savunma füze sistemi, 8 adet CADS-N-1 Kashtan CIWS ve 6 adet AK-630 CIWS
Project 1143.6 Sınıfı Varyag Uçak Kruvazörü:
Aralık 1985’te Karadeniz Tersanesi’nde kızağa konan Project 1143.6 sınıf Riga (1990’da Varyag) uçak kruvazörü, Kasım 1988’de denize indirildi ve Rusya Aralık 1991’de geminin finansmanını kesti. Varyag’ın finansmanı kesildiğinde geminin %68’i tamamlanmıştı. 1992’de Çin, Ukrayna’ya heyet göndererek gemi için ön görüşmelere başladı. Ağustos 1993’te Rusya, Varyag uçak kruvazörünü listesinden çıkardı ve resmen Ukrayna’ya devretti.
Ukrayna gemiyi aldığı gibi hurda olarak satmak için girişimlere başladı ve 1996’da Birleşik Krallık gemiyi hurda olarak satın aldı fakat Ukrayna, satışı iptal edip yeni ihale açtı. 1998’de Çin Halk Cumhuriyeti Makao merkezli Agencia Turistica e Diversoes Chong Lot Limitada isimli turizm şirketi Varyag’ı yüzen eğlence gemisi (kumarhane, otel, restoran, gece kulübü) yapmak için 20 milyon $’a satın aldı. Uzun süre Karadeniz’den çıkmak için görüşmeler yürüten Çin şirketi ve hükümeti en sonunda (Kasım 2001’de) Türkiye ile anlaşma sağladı ve 1 Kasım 2001 günü Türk Boğazları’ndan geçişini yaptı. Dümensiz ve motorsuz olan Varyag, çok sıkıntılı bir yolcuğun ardından Mart 2002’de Çin’e ulaştı ve direkt Çin Donanmasına transfer edilip; bakım-onarım ve modernizasyon faaliyetine başladı. Varyag 25 Eylül 2012 günü Liaoning (16) adıyla Çin Donanması’na katıldı ve Çin’in ilk uçak gemisi oldu.
Geminin boğazlardan geçişi önemli bir sorundu ve Türkiye’nin iznine tabii idi. Çin’in Varyag’ın Boğazlar’dan geçişi karşılığında Türkiye’ye 1 milyon turist vaad ettiği iddia edilmiştir. Ayrıca geminin Boğazlar’dan geçişi karşılığında Çin’in Türkiye’ye roket ve füze teknolojisi transfer ettiği de iddialar arasındadır.
Varyag Uçak Kruvazörü’nün Teknik Özellikleri:
- Uzunluk: 306 metre
- Genişlik: 36 metre genişlik ve 74 metre gövde genişliği
- Draft: 10 metre
- Ana Tahrik: 4 adet TV-12-4 buhar türbini, 200.000 beygir toplam güç üretimi
- Standart Deplasman: 54.500 ton
- Maksimum Deplasman: 60.900 ton
- Maksimum Hız: 32 knot (59 km/s)
- Menzil: 7130 km menzil
- Mürettebat: 2000 gemi ve 626 havacılık personeli olmak üzere toplam 2626 mürettebat
- Sabit ve Döner Kanatlı Hava Araçları: 34 adet savaş uçağı ve helikopter (maksimum 50 adet hava aracı)
- Silah Sistemleri: 12 adet P-700 Granit gemisavar seyir füzesi
- Öz Savunma: 18 adet 3K95 hava savunma füze sistemi, 8 adet AK-630 CIWS ve 8 adet CADS-N-1 CIWS.
Ruslar Montrö Anlaşması kapsamında Türk Boğazları’ndan geçiş için uçak gemilerine gemisavar füzeler yerleştirip, gemileri kruvazör olarak sınıflandırmıştır.
Hava Kuvvetleri:
17 Mart 1992 günü kurulan Ukrayna Hava Kuvvetlerinin 1100 adedi savaş uçağı olmak üzere toplam 2800 adet hava aracı ve 1500 adet seyir füzesi vardı. Ukrayna kurulduğunda ABD, Rusya’dan sonra dünyanın 3’üncü büyük hava kuvvetleri olmuştur.
Envanter her ne kadar büyük olsa da Ukrayna’nın bu kadar büyük bir envanteri tutacak gücü yoktu ve Batılı devletler de bu gücün Ukrayna’dan alınması başarılı çalışmalar yaptı.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ardılı devletlere muazzam ölçüde nükleer, biyolojik ve kimyasal silah kaldı. Bu silahların bir gün kendilerine karşı kullanılmasından çekinen ABD, Nunn-Lugar Kooperatif Tehdit Azaltma Programını (ABD’li iki senatör Sam Nunn ve Richard Lugar) başlattı. Program dahilinde ABD’nin finansmanıyla Rusya, Kazakistan, Belarus, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan ve Özbekistan’daki çok sayıda kitle imha silahı devre dışı bırakıldı. Rusya haricinde bünyesinde nükleer silah bulunduran Ukrayna, Kazakistan ve Belarus Devletleri tamamen nükleer silahtan arındırıldı. Rusya nükleer silah envanterinde indirime gitti.
Program dahilinde 7610 adet nükleer başlık, 902 adet kıtalararası nükleer füze, 684 adet denizaltı tabanlı balistik füze, 33 adet nükleer denizaltı, 498 adet fırlatma rampası, 155 adet stratejik bombardıman uçağı imha edildi. ABD 1991-2012 yılları arasında düzenlenen programa 8,79 milyar $ fon sağlamıştır.
Ukrayna, Belarus ve Kazakistan tüm stratejik silahlarından vazgeçerken kaybettiği gücü bir nebze korumak maksadıyla bazı anlaşmalar yapmıştır. ABD, Rusya Federasyonu ve Birleşik Krallık’ın (ve daha düşük seviyede Çin ve Fransa) taraf olduğu Budapeşte Memorandumu (Muhtırası) imzalanmıştır. Memorandum ile üç devletin toprak bütünlükleri, siyasal bağımsızlıkları ve ekonomileri güvence altına alındı(!)
Stratejik Bombardıman Uçakları:
1992’de Ukrayna kurulan Ukrayna Uzun Menzil Havacılık Birimi’ne 1997 yılına kadar 19 adet Tu-160 (2000 yılına kadar aktifti), 23 adet Tu-95MS (2001 yılına kadar aktifti), 121 adet Tu-16K/P (1990’ların ortalarında çoğu yaşından ötürü envanter dışı bırakıldı), 72 adet Tu-22R/K/KP/P/U (1990’ların sonunda envanter dışı bırakıldı), 64 adet Tu-22M2/M3 stratejik bombardıman uçağı katıldı.
Kurulduğu günden itibaren pek çok sıkıntı ile karşılan Birim günden güne eridi ve 2006 yılına kadar filodaki tüm uçaklar ya imha edildi ya da müzelere konuldu. 2007’de Birim tamamen lağvedildi. Ukrayna Uzun Menzil Havacılık Birimi’nin karşılaştığı zorluklardan bazıları:
- ABD ve Batılı devletleri örtülü baskıları,
- Yetişmiş personel eksikliği,
- Mevcut ekonomik bunalım,
- Birçok parça ve ekipmanın Ukrayna dışında kalması nedeniyle temin edilmesinde yaşanan zorluklardır.
1996’dan 1999’a kadar 10 adet Tu-160 ve 19 adet Tu-95MS stratejik bombardıman uçağı imha edildi. ABD her Tu-160 için 200 bin $; her Tu-95 için 167 bin $ parçalama ödemesi yapmıştır. 1999’da Ukrayna Rusya’ya olan 285 milyon $’lık gaz borcunu ödemek için 8 adet Tu-160 ve 3 adet Tu-95 satmıştır.
2002’den 2006’ya kadar 43 adet Tu-22M3 ve 17 adet Tu-22M2 olmak üzere toplam 60 adet Tu-22 imha edildi. Sadece 4 adet çeşitli modeldeki Tu-22, müzelere konulmak için sağlam bırakıldı.
2007 yılında Ukrayna Donanma Havacılığına ait 8 adet Tu-142 uzun menzilli anti-denizaltı uçağından 6’sı ve stratejik bombardıman uçağı pilotlarının eğitiminde kullanılan 7 adet Tu-134 eğitim uçağından 4’ü imha edildi. Kalan uçaklarda silahtan arındırılıp müzelere konulmuştur.
Gemi Tabanlı Uçaklar:
1992 yılında Ukrayna, (Kırım) Sivastopol-Saki’de bulunan Novofedorivka Hava Üssü’nün denetimini ele aldı. Novofeorivka’da Rus Donanmasının test ve eğitim merkezi olan ‘Yer Testi Havacılık Eğitim Kompleksi’ (Nazyemniy Ispitateiniy Treynirovochniy Kompleks Aviatsii-NITKA) bulunmaktaydı ve merkezde bulunan bir adet Su-33 (T-10K-3) (seri numarası 02-01) gemi tabanlı savaş uçağı Ukrayna’nın eline geçti. Ek olarak Kirovskaya Devlet Havacılık Bilim ve Test Merkezi’nde bulunan bir adet Su-33 (T-10K-7) (seri numarası 03-02) Ukrayna’ya kaldı. Su-33’lerden biri Mart 2001’de el altından Çin’e (Pekin Havacılık ve Uzay Enstitüsü) satılmıştır. Çin de Su-33 üzerinden kendi gemi tabanlı savaş uçağı olan Shenyang J-15’i geliştirmiştir.
Gemi tabanlı Su-33 haricinde Ukrayna’ya 5 adet gemi tabanlı Su-25UTG eğitim uçağı da (seri numaraları 60-61-62-63-64) kalmıştır. 1994’te üç adet Su-25UTG, Rusya ile 3 adet Su-25UB ile takas edilmiştir. Kalan iki adet Su-25UTG’den biri 2007’de Çin’e; diğeri de 2011’de Estonya üzerinden ABD’ye satılmıştır.
Nükleer Başlıklı Füzeler ve Altyapı:
1991’de Ukrayna’nın her biri 6 adet nükleer savaş başlığı taşıyan (10.000 km menzilli) 130 adet RS-18A (NATO adı SS-19 Stiletto) ICBM (kıtalararası balistik füze) ve her biri 10 adet nükleer savaş başlığı taşıyan (10.000-11.000 km menzilli) 46 adet RT-23 Molodets (NATO adı SS-24 Scalpel) ICBM’i vardı. Aralık 1991’de Ukrayna’ya bağlılık yemini eden 43.’ncü Roket Ordusu’na ait 1270 adet termonükleer savaş başlığı Mayıs 1996’ya kadar imha edilmek için Rusya’ya götürüldü.
2 Haziran 1996 tarihinde Ukrayna resmen nükleer statüsünü kaybetti.
Seyir Füzeleri:
Sovyetler Birliği’nden Ukrayna’ya 1068 adet Kh-55 (diğer adı X-55, 300 km menzilli) ve 423 adet Kh-22 Burya (diğer adı X-22, 600 km menzilli) seyir füzesi kalmıştır.
1999’da Ukrayna gaz borcuna karşılık 575 adet Kh-55/Kh-55SM seyir füzesini Rusya’ya sattı. 2001’de Ukrayna İran’a 12 adet, Çin’e ise 6 adet X-55 seyir füzesi satmıştır. (2006’da Çin’in envanterine kattığı CJ-10 isimli yerli üretim seyir füzesinin X-55 üzerinden geliştirildiğine inanılmaktadır. 2012’de İran X-55 ile çok büyük benzerlikler taşıyan ‘Soumar’ isimli yerli üretim seyir füzesini envanterine katmıştır.) Kalan X-55’lerin tamamına yakını imha edilmiştir.
Ekim 2000’den Nisan 2006’ya kadar Ukrayna envanterindeki 401 adet Kh-22 seyir füzesi imha edilmiştir.
