Cüce denizaltı 150 tonun altında bir ağırlığa sahip olan, genelde bir veya iki kişi tarafından yönetilebilen denizaltılara denir. Bir denizaltının büyüklüğü arttıkça üstüne etki eden basınç, sürtünme kuvveti gibi faktörlerin hesabı daha da kapsamlı olduğu için üretilen ilk denizaltılar aslında cüce denizaltılardı. Teknoloji ve tecrübe ilerledikçe daha devasa denizaltılar yapılmaya başlandı.
Hem askeri amaçla hem de sivil amaçlarla cüce denizaltılar üretilmiştir fakat çok büyük kısmı askeri amaçlarla üretilmiştir. Sivil amaçlara örnek vermek gerekirse; keşif, arkeoloji, bilimsel araştırmalar vs. sayabiliriz. Askeri amaçlı cüce denizaltıların da amaçları çeşitli olabilmektedir. Kimisi keşif/gözetleme amaçlı iken kimisi torpido atabilme yeteneğine sahip olup düşman gemisine hasar verme amaçlıdır.
Cüce denizaltılar özellikle Almanya tarafından çok fazla denemesi yapılmış ancak başlarda oldukça başarısız kalmış girişimlerdir. ABD Donanması için üretilen ilk üç denizaltı başarısız olsa da 4’üncü denizaltı gemisi olan Holland VI başarılı olmuştur. Holland VI bu türün ilk başarılı örneği kabul edilir. ABD donanması tarafından 1900 yılında 150.000 dolara satın alındı ki bu gemiler ABD Donanmasının ilk başarılı denizaltı gemileriydi ve aynı şekilde ilk denizaltı filosu da bu gemilerden oluşturulmuştu.
Holland VI’da teknenin ve silahların yönetildiği bir kontrol kulesi vardı. Ayrıca suyun altında derinlik ve eğim kontrolü için gerekli bütün balast ve trim tanklarına sahipti. Silahlanma için 3 adet torpido ve baş kısmında pnömatik dinamit topuna sahipti. Yüzeyde çalışmak ve aküleri şarj etmek için içten yanmalı motor kullandı.
Bir başka ilginç üretim ise 1940’lı yıllarda Japonya’da tasarlanmış ve 750’den fazla planlanan fakat 210 adet üretilen Kairyu sınıf cüce denizaltılardır. Bu araçlar bir elektrik motoru ve onu şarj eden içten yanmalı dizel motor ile çalışmaktadır. Balast tankları sayesinde su içinde dengeyi ve yükselme/alçalmayı sağlar. İki kişilik bir kontrol düzenine ve iki adet torpidoya sahiptir. Bu araçların ilginç yanı ise kendisinin de bir silah olmasıdır. Yani kamikaze(intihar) saldırıları için 600 kg patlayıcı yük ile donatılmışlardı. Bu denizaltılar ABD’ye karşı Tokyo Körfezi’ni savunma amaçlı tasarlanmıştır.
Günümüzde kullanılan cüce denizaltılar genel olarak sızma, vurkaç ve sabotaj gibi görevlerde kullanılıyor. Şu anda cüce denizaltı kullanan ülkeler arasında İran, Amerika, İngiltere gibi ülkeleri sayabiliriz. Ayrıca Hindistan da 2 adet cüce denizaltı yapımını planlamaktadır bu araçlar dalgıçların intikali için kullanılacaktır.
Dalgıç intikal araçları denizaltı, gemi veya bazı durumlarda uçaklardan fırlatılan ve dalgıç/askerleri taşımakla görevli araçlardır. Ülkelerin özel kuvvet personelleri tarafından kullanılmaktadır. ABD ve Kraliyet donanmasının sahip olduğu Mark 8 SDV(seal delivery vehicle) araçları bunlara örnek olarak verilebilir. Mark 8 lityum-iyon pille çalışır ve itici güç, navigasyon, iletişim ve yaşam destek ekipmanları ile donatılmıştır. Pilot ve seyir subayı tarafından kumanda edilir, buna ek olarak 4 asker daha taşıyabilmektedir. Araç nükleer denizaltılara takılan harici bir pod ile taşınabiliyor.
Yine ABD donanmasına ait bir araç olan Mark 9 SDV aracının amacı ve yapısı ise biraz daha farklıdır. Bu araç taşıdığı iki Mark-31 veya Mark-37 torpidoları sayesinde gemi-denizaltı batırma operasyonlarında da kullanılabilmektedir. Mark 9 SDV biri pilot ve bir seyir subayı olmak üzere iki kişi tarafından kontrol edilir. Bunlara ek olarak operasyon için 2 asker bulundurmaktadır. SDV Mark 8 ve 9 denizaltılar tarafından iki adet taşınabilmektedir.
Sonuç olarak; bir makinenin işlevselliği boyutuna göre değerlendirilmemelidir. Bir denizaltının vazifesi eğer istihbarat toplamak veya taaruza geçmek ise bunu daha ufak yapıda daha az insanın hayatını riske atarak ve daha az yakıt tüketerek yapmak mantığa en yatkın olanıdır. Türk deniz kuvvetlerinde cüce denizaltı bulunmamaktadır fakat Alman firması olan ThyssenKrupp Marine Systems üretimi Type-200 ve Type-300 cüce denizaltıları için değerlendirmede bulunmuştur.
Pakistan Donanması da MİDGET denizaltılara sahiptir. Haklarında çok fazla bilgi olmasa da Pakistan’ın M-110 isimli MİDGET denizaltılara sahip olduğu, bu denizaltıların özel kuvvet askerleri ve deniz mayını taşıma yeteneğine sahip olduğu tahmin edilmekte.
Ayrıca Pakistan’ın Türk STM şirketi ile MİDGET denizaltı projesi yürüttüğü iddia ediliyor.
Kısaca özetlemek gerekirse geçmişte oldukça rağbet gören MİDGET yani mini denizaltılar günümüzde de kullanılmaya devam ediyor. Geçmişte daha çok torpido taşıma ve saldırı amaçlı kullanılan mini denizaltılar günümüzde özellikle denizaltılardan özel kuvvet birliklerinin sevki için kullanılmakta.
