Kökleri 16. yüzyıla kadar uzanan Türkiye & Somali ilişkileri, 8 Şubat’ta Türkiye Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler ve Somali Savunma Bakanı Abdulkadir Muhammed Nur tarafından imzalanan “Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması” ile ileri bir noktaya ulaştı.
Tarihsel Arka Plan
16.yüzyılda Somali ve etrafında hakimiyet kurmaya çalışan Portekiz sömürge imparatorluğuna karşı bölgeye donanma gönderen Osmanlı İmparatorluğu bölgede çok büyük başarılar elde etti. Emir Ali Bey’in 1580’lerde başlattığı seferlerden ~400 yıl sonra 1992’de Türk Ordusu, Somali’de başlayan iç karışıklığın sona erdirilmesi maksadıyla BM öncülüğündeki Somali Harekatı’na (UNOSOM) bir mekanize piyade bölüğü ile katkıda bulundu.
Askeri İşbirliği
2010’da imzalanan “Somali ile Çerçeve Anlaşması”, yakın dönem ikili ilişkilerin mihenk taşını oluşturmaktadır. 13 Nisan 2012’de Ankara’da imzalanan Askeri Eğitim İşbirliği Anlaşması, Türkiye’nin Somali’de eğitim tesisi kurmasını amaçlıyordu. 2015’te Somali’nin başkenti Mogadişu’da 400 hektar alan üzerine Somali Türk Görev Kuvveti Komutanlığı yerleşkesi inşası başladı ve $50 milyon dolara mal olan TURKSOM 2017’de açıldı.
TURKSOM’da (Anadolu Kışlası) Somali Silahlı Kuvvetlerinde görev yapacak subay, astsubay ve er/erbaşın eğitimi verilmektedir. Er/erbaş eğitimi 3 ay; astsubay eğitimi 2 yıl; subay eğitimi 3 yıl sürerken subay ve astsubay adaylarına temel düzeyde Türkçe eğitimi de verilmektedir. Subay ve astsubay adaylarına 1 yıl Türkçe hazırlık kursu görmektedir. 2022’de TURKSOM’a Somalili kadın subay adayları da kabul edilmeye başlandı. Somali Silahlı Kuvvetlerinde görev yapacak komando adayları Türk Hava Kuvvetlerine ait uçaklarla Isparta Dağ Komando Okulu ve Eğitim Merkezi Komutanlığına getirilerek komando eğitimi almaktadır. 2017’den bu yana Anadolu Kışlası Harp Okulu’ndan 417 subay ve 422 astsubay mezun oldu.
2017’den bu yana TURKSOM’da 5000’den fazla Somalili askeri personel eğitim aldı. Aralık 2023’e kadar Somali’ye BM tarafından uygulanan silah ambargosundan ötürü Türkiye, askerlerin donatımında da önemli rol oynamıştır.
Somali ulusal güvenliğinin başlıca tehdit ögesi 2006’da kurulan El-Kaide bağlantılı El-Şebab terör örgütüdür. Somali Silahlı Kuvvetlerinin başlıca amacı ülkenin genelinde faaliyet gösteren örgütü yok etmektedir.
Diplomasi ve Diğer Alanlar
Türkiye askeri alanda Somali ile ilişkilerini geliştirirken bir diğer yandan ticaret, sağlık, altyapı vb. alanlarda ilişkilerini geliştiriyor. 1991’de iç savaştan dolayı kapatılan Türkiye’nin Mogadişu Büyükelçiliği, 2011’de tekrar faaliyet göstermeye başladı ve 2016’da 80 bin metrekare üzerinde yeni büyükelçilik yerleşkesi inşası tamamlandı. Yeni elçilik yerleşkesi Türkiye’nin Dünya üzerindeki en büyük dış misyon yerleşkesi olmaktadır.
Ayrıca 2011’de Somali’yi ziyaret eden dönemin Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 20 yıldan uzun süredir Somali’yi ziyaret eden ilk Afrikalı olmayan ülke lideri olmuştur. 2012’de Türk Hava Yolları da uzun yıllar sonra Mogadişu’ya seferler başlatan ilk global hava yolu şirketi oldu. TİKA, Türk Kızılayı ve Türkiye merkezli diğer STK’ların kuraklık, açlık ve diğer birçok sorunla boğuşan Somali’ye giderek artan destekleri Türkiye’nin bölgedeki gücünün artmasını sağlamaktadır.
Savunma ve İşbirliği Çerçeve Anlaşması
8 Şubat’ta savunma bakanları arasında imzalanan ve 21 Şubat’ta Somali Kabinesi tarafından onaylanan anlaşma, Somali’de terörizm, dış tehdit, korsanlık faaliyetleri başta olmak üzere her türlü yasa dışı faaliyetin engellenmesi; Somali kıyılarının korunması ve deniz kaynaklarının geliştirilmesini kapsıyor. Anlaşma kapsamında 10 yıl süre ile Somali karasularını, Somali Deniz Kuvvetleri teşkil edilinceye kadar ki sürede, her türlü tehditten Türk Deniz Kuvvetleri koruyacak. Afrika’nın 3.025 km ile en uzun kıyı şeridine sahip olan Somali’nin 830 bin kilometre kare (kendi ilanı) münhasır ekonomik bölgesi bulunuyor. 7 Mart’ta Türk ve Somali Enerji Bakanları arasında Somali’de karada ve denizde gaz ve petrol, arama ve sondaj konularında anlaşma imzalandı. Somali açıklarında 75 km2 alanda 30 milyar varil petrol olduğu öngörülüyor. Türkiye, Somali’ye sağladığı güvenlik, hizmet ve stratejik ortaklığın karşılığında bölgeden çıkarılacak deniz ürünleri, doğal gaz ve petrol gelirlerinin %30’unu alacak. Henüz yürürlüğe girmemiş olan anlaşma TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilip, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından imzalanmasının akabinde Resmî Gazete’de yayınlandığında yürürlüğe girecek.
Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud, anlaşmanın hiçbir ülkeye karşı yapılmadığını belirterek, düşmanca bir durumun olmadığını söyledi. Cumhurbaşkanı Mahmud’un bu sözleri hiç şüphesiz sınır komşu Etiyopya ile ilgilidir. Yakın zamanda Etiyopya, Somali’ye bağlı Somaliland Özerk Cumhuriyeti ile bir anlaşma imzalanmıştır.
Etiyopya, Somali ve Somaliland
İthalat ve ihracat için çok önemli yer tutan limanlar nüfusu 100 milyondan fazla olup denize kıyısı bulunmayan tek ülke olan Etiyopya’nın 21’inci yüzyıl hayali konumundadır. Etiyopya 2019’da Cibuti merkezli Etiyopya Deniz Kuvvetlerini teşkil ederek gelecekte yapacağı hamleleri önceden hazırlanmaya başlamıştır. Günümüzde Etiyopya’ya mal girişi hava yolu ya da transit kara yolu ile sağlanıyor. Bu durum ithalat ve ihracatta Etiyopya için ciddi maliyet kalemi oluşturuyor.
Etiyopya, uluslararası arenada tanınmayan Somaliland ile iş birliğine giderek 50 yıllığına Berbera Limanı’nın işletmesini üstlenerek Etiyopya’ya gümrüksüz mal girişi yapmayı amaçlıyor. Berbera Limanı ile Etiyopya, kendisine suni liman elde etmiş olacak. Somali merkezi hükümeti bu anlaşmayı kabul etmese de Somaliland hükümeti, gerek uluslararası alanda meşruiyet kazanmak ve Berbera Limanı’nın belirli hisselerine karşılık Etiyopya’nın bayrak taşıyıcı hava yolu şirketi Etiyopya Havayolları’nın hisselerini almak için anlaşmayı kabul etti.
Sonuç
Batılı ve Körfez ülkelerinin, “bataklık” olarak nitelendirdiği Somali’ye mesafeli davranarak ülkeyi kaderine terk etmesi Türkiye’nin Somali politikalarının beklenenden daha çok etki oluşturmasına olanak tanışmıştır. Coğrafi konumu itibariyle Türkiye’de gerçekleşememekte olup uydu fırlatmalarının Somali’de bir fırlatma üssü oluşturularak yapılması ihtimal dahilindedir. Gaz ve petrol, arama ve sondaj faaliyetleri; balıkçılık; uzay çalışmalar ve daha birçok alan Türkiye ve Somali ilişkilerinin geleceğini oluşturuyor.
Kaynaklar:
- https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-ile-somali-arasinda-savunma-ve-ekonomik-isbirligi-cerceve-anlasmasi-/3131682
- https://www.aljazeera.com/news/2017/10/1/turkey-sets-up-largest-overseas-army-base-in-somalia
- https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiyenin-egittigi-500-somalili-asker-goreve-basladi/3158711
- https://www.voaturkce.com/a/turkiye-somali-ordusunu-silahlandiriyor/4193977.html
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54868233
- https://www.voaturkce.com/a/somali-turkiye-imzalanan-savunma-ekonomik-isbirligi-anlasmasini-onayladi/7497140.html
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51210933
- https://www.yenisafak.com/ekonomi/somalide-petrol-ve-dogal-gaz-sondaji-4607631?utm_source=twitter&utm_medium=social&utm_campaign
- https://tr.euronews.com/2024/02/21/somali-cumhurbaskani-mahmud-turkiye-10-yil-denizlerimizi-koruyacak
- https://www.trthaber.com/haber/dunya/turkiye-somali-iliskilerinde-yeni-donem-841042.html
- https://www.bbc.com/turkce/articles/czk5zx9474eo
- https://www.mfa.gov.tr/turkiye-somali-siyasi-iliskileri.tr.mfa
