Binlerce yıldır savaşlarda, yolcu taşımada ve ticarette kullanılan yelkenli gemiler günümüzde bu vasıflarından büyük oranda sıyrılmıştır. Günümüzde yelkenli gemiler eğitim (STS-Sail Training Ship), yat turizmi ve eğlence amaçlı kullanılmaktadır. 21.’nci yüzyıl donanmaları envanterlerine çelikten eğitim gemileri katarken ahşap gövdeli iki ya da üç direkli okul gemilerini de ihmal etmemektedir. Yelkenli okul gemileri bahriyelilere astronomik seyir, meteoroloji, temel denizcilik eğitimi gibi alanlarda ve denizcilik nosyonun tam manasıyla kavramasında önemli yer tutmaktadır. Ek olarak bahriyelinin el becerilerinin gelişmesi ve mürettebat ruhunun özümsemesinde yelkenli gemilerin etkisi büyüktür.
Bugün donanmaların haricinde birçok denizcilik okulunda yelkenli gemilere rastlamak mümkündür. Gelişen ve giderek artan yat turizmi için bilgili ve deneyimli kaptan ve mürettebatın yetişmesinde yelkenli okul gemileri önemli görev almaktadır.
Yelkenli okul gemileri ile yapılan liman ziyaretleri, ülke donanması ve denizcileri adına çok olumlu olmaktadır. Gemilerin ihtişamı herkes tarafından kabul edilmektedir ve büyük göz doldurmaktadır.
Dünya Donanmalarında Yelkenli Okul Gemileri:
Dünya üzerinde aktif olarak kullanılan en yaşlı yelkenli eğitim gemisi 1914’te inşa edilmiş Statsraad Lehmkhul’dur ve gemi Norveç’te eğitim vermeye devam etmektedir. Stratsraad Lehmkhul haricinde Dünya üzerinde birçok 100 yaşını ulaşmış ve geçmiş aktif yelkenli eğitim gemisi bulunmaktadır.
Bugün 27 donanmanın envanterinde 100 tondan fazla deplasmana sahip en az bir adet STS vardır. Rus Donanmasının gelecek planında denizcilik okullarındaki ve enstitülerindeki öğrencilerin eğitim kalitesini arttırmak maksadıyla 2030’dan sonra envanterine yelkenli okul gemisi alımı vardır.
Envanterinde STS bulunduran donanmalar:
- ABD Sahil Güvenliği – Eagle (1,800ton)
- Alman Donanması – Gorch Fock (1,750 ton)
- Arjantin Donanması – Libertad (3,765 ton)
- Brezilya Donanması — Cisne Branco (1,038 ton)
- Bulgar Donanması – Kaliakra (392 ton) (Gemi Bulgar Donanmasına ait değildir fakat Bulgar bahriyelileri aktif olarak kullanmaktadır.)
- Cezayir Donanması – El-Mellah (662 ton)
- Çin Donanması – Polang (1200 ton)
- Dominik Donanması – Juan Bautista Cambiaso (402 ton)
- Ekvador Donanması – Guayas (1,300 ton)
- Fransız Donanması – Belle Poule (275 ton) ve Etoile (275 ton)
- Hint Donanması –Tarangini (500 ton) ve Sudarshini (500 ton), Varuna (110 ton)
- İspanyol Donanması — Juan Sebastian Elcano (3,700 ton)
- İsveç Donanması – Falken (225 ton), Gladan (225 ton)
- İtalya Donanması – Amerigo Vespucci (4,300 ton), Palinuro (1,341 ton), Italia (403 ton),
- Karadağ Donanması – Jadran (730 ton)
- Kolombiya Donanması – Gloria (1,300 ton)
- Malezya Donanmaı — Tunas Samudera (239 ton)
- Meksika Donanması – Cuauhtemoc (1,800 ton)
- Pakistan Donanması — Rah Naward (493 ton)
- Peru Donanması – Union (3,200 ton)
- Polonya Donanması – Iskra (299 ton)
- Portekiz Donanması – Sagres (1,940 ton), Creoula (1,300 ton)
- Rumen Donanması – Mirces (1,844 ton)
- Şili Donanması – Esmeralda (3,673 ton)
- Umman Donanması — Shabab Oman (380 ton) ve Shabab Oman II (750 ton)
- Venezuela Donanması – Simon Bolivar (1,260 ton)
- Vietnam Donanması – Le Quy Don (750 ton)
Türkiye’de Yelkenli Okul Gemileri:
Türkiye her ne kadar köklü bir denizcilik geçmişine sahip olsa da yelkenli okul gemilerinde geri kalmıştır. Cumhuriyet tarihinin ilk yelkenli okul gemisi 1997 yılında Erman Aras’ın girişimleriyle Bodrum İçmeler Tersanesinde kızağa konan STS Bodrum, 2001 yılında denize indirilmiştir. STS Bodrum, Uluslararası Okul Gemileri kurallarına göre Yücel Köyağasıoğlu tarafından tasarlanmıştır. 750 bin $’a mal olan STS Bodrum’un yapımına başta geminin sahibi BOSAV (Bodrum ve Karya Bölgesi Kültür, Sanat ve Tanıtma Vakfı) olmak üzere Bodrum Kaymakamlığı, Bodrum Belediyesi ve denizciliğe gönül vermiş vatandaşlar destek olmuştur. Bugün STS Bodrum yoğun olarak Bodrum Belediyesi’nin destekleriyle ayakta kalmaya çalışmaktadır ve Türkiye’ye yat turizmi alanına alanında yetkin kaptan ve tayfa yetiştirmektedir. STS Bodrum, Mayıs 2022 itibariyle Türkiye’nin ilk ve tek yelkenli okul gemisidir.
STS Bodrum’un Teknik Özellikleri:
- Uzunluk: 36 metre uzunluk
- Güverte Uzunluğu: 32,50 metre güverte uzunluğu
- Genişlik: 7 metre
- Deplasman: 100 ton
- Yelken Alanı: 450 m2
- Direk: İki direkli
- Mürettebat: 16 mürettebat
Deniz Harp Okulu İçin Yelkenli Okul Gemisi:
STS Bodrum’un dışında 5 Aralık 2007 tarihinde Savunma Sanayi İcra Komitesi’nde alınan kararla Deniz Harp Okulu öğrencilerinin eğitiminde kullanılması için iki adet ‘Yelkenli Okul Gemisi’ temin edilmesi çalışması başlatılmıştır. Ocak 2009’da Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM), 2 adet üç direkli, uskuna tip yelkenli okul gemisi için Bilgi İstek Dokümanı yayımlamıştır. 2012’de düzenlenen 5.Deniz Sistemleri Semineri’nde gösterilen bir tabloda Yelkenli Okul Gemisi Projesi için tahmini bedelin 30.000.000 $ olduğu yazmaktadır. Ek olarak 2011,2012 ve 2013’te yayımlanan SSM Faaliyet Raporlarında ‘Yelkenli Okul Gemisinin’ proje aşamasıyla ilgili olarak ‘Teklife Çağrı Dosyası Hazırlık’ yazısı geçmektedir. 2014 Faaliyet Raporunda Yelkenli Okul Gemisi Projesine yer verilmemiştir. Projenin güncel durumuna dair bilgi yoktur.
Diğer Çalışmalar:
2011 yılında Yelkenli Gemide Eğitim Derneği (YEGED), 52 metre uzunluğa sahip 3 direkli ve 40 öğrenciye eğitim verebilecek bir yelkenli gemi için çalışma başlatmıştır. YEDEG-1 adı verilen geminin İngiliz eğitim gemisi STS Lord Nelson’a benzeyeceği tahmin edilmekteydi fakat aradan geçen zaman içerisinde maddi sebeplerden ötürü geminin yapımına başlanamamıştır.
Osmanlı’da Yelkenli Eğitim Gemisi:
Osmanlı Donanmasının son yelkenli eğitim gemisi 1842 yapım Nüvid-i Fütuh, 1890-1906 yılları arasında bahriye subaylarının eğitimlerinde kullanılmıştır. 1906’da sökülen gemi, 1908 yılında odun olarak yakılmıştır. 346 ton ağırlığındaki Nüvid-i Fütuh, iki direkliydi.
